Słownik
Antymagnetyczny – Anti-Magnetic – zegarek mechaniczny w kontakcie z silnym polem magnetycznym może wykazywać zaburzenia w rytmie jego pracy. Zegarek antymagnetyczny to taki, który w zetknięciu z polem magnetycznym nie zatrzyma się, natomiast różnica w chodzie nie powinna stanowić więcej niż 30 sekund na dobę. Do tej grupy zalicza się większość zegarków dobrej klasy. Zegarki mechaniczne, po narażeniu ich na działanie silnego pola magnetycznego, powinny trafić do serwisu w celu odmagnesowania. Zabieg ten, połączony z regulacją, powinien przywrócić dokładność chodu sprzed namagnesowania. Zegarki elektroniczne inaczej reagują na magnetyzm. Zaburzenie pracy zegarka kwarcowego (np. zatrzymanie, przyspieszenie/spóźnienie) może nastąpić tylko w momencie, kiedy zegarek znajduje się w obrębie silnego pola magnetycznego. Po ustaniu jego wpływu wszystkie parametry zegarka powinny wrócić do prawidłowego funkcjonowania bez konieczności ingerencji zegarmistrza.
Balans – regulator chodu w zegarkach mechanicznych. Jest to koło obracające się na przemian w obu kierunkach i zawracające pod wpływem sprężyny. Balans współpracuje z wychwytem, odmierzającym określone obroty kół zębatych mechanizmu zegarkowego, pobierając jednocześnie z tego mechanizmu energię podtrzymującą ruch.
Chronograf – zegarek analogowy (wskazówkowy) z wbudowanym stoperem. Najczęściej odmierza minuty, sekundy i dziesiętne części sekund. Nie należy mylić z chronometrem.
Chronometr – zegarek mechaniczny, który uzyskał certyfikat Szwajcarskiego Centrum Certyfikacji na dokładność chodu; badanie odbywa się w pięciu położeniach zegarka, w co najmniej trzech zakresach temperatur oraz w kilku zakresach naciągnięcia sprężyny (25%, 50%, 75% i 100%). Łącznie powstaje w ten sposób kilkaset punktów pomiarowych. Po wykonaniu pomiarów obliczane jest odchylenie wypadkowe. Aby zegarek uzyskał atest, dokładność chodu musi mieścić się w zakresie od -2 do +8 sekund na dobę.
COSC – certyfikat dokładności chodu zegarka, a właściwie skrót nazwy Szwajcarskiego Instytutu Testów Chronometrycznych – ten, powołany w roku 1973,z siedzibą w La-Chaux-des-Fonds, uprawniony jest do przeprowadzania badań i wydawania świadectw dla mechanizmów o wyjątkowej precyzji.
Ébauche – określenie używane w odniesieniu do niekompletnych mechanizmów, nieposiadających wychwytu, balansu, włosa lub sprężyny napędowej.
ETA – ETA SA Fabriques d'Ebauches, największy szwajcarski producent mechanizmów zegarkowych, należący do grupy Swatch, zaopatrujący dużą ilość wytwórców zegarków w gotowe mechanizmy lub tzw. ébauche – mechanizmy niekompletne, przygotowane do zainstalowania wychwytu, sprężyny głównej i osi balansu.
FH – Federacja Stowarzyszeń Zegarmistrzowskich, wiodące stowarzyszenie handlowe zrzeszające szwajcarskich wytwórców zegarków.
Funkcja GMT – funkcja umożliwiająca równoczesne śledzenie czasu w drugiej strefie czasowej.
Kaliber – określenie rozmiaru i typu mechanizmu zegarkowego.
Kamienie łożyskujące (łożyskowe) – stosowane jako łożyska w celu zmniejszenia zużycia w miejscach największego tarcia w mechanizmie; w zegarkach mechanicznych jest ich zazwyczaj 17-18. Dawniej używano naturalnych rubinów, obecnie stosuje się kamienie syntetyczne.
Koło wychwytowe – koło współpracujące z wychwytem; jego ruch obrotowy jest cyklicznie powstrzymywany przez wychwyt, a przerwy te zliczane są przez przekładnię mechanizmu chodu i zamieniane na wskazania czasu.
Kontrolowany przez radio zegarek – zegarek kwarcowy odbierający sygnał radiowy transmitowany z niezwykle dokładnego zegara atomowego i używający tego sygnału do korekty pokazywanego czasu.
Kwarc – minerał, dwutlenek krzemu (SiO2); jego krystaliczna postać wykorzystywana jest do wykonywania rezonatorów kwarcowych drgających pod wpływem zmiennego pola elektrycznego, od kilku tysięcy do kilku milionów razy na sekundę.
Limitowana seria – ściśle określona seria zegarków danego modelu, produkowanych zwykle dla upamiętnienia jakiegoś wydarzenia, potwierdzona certyfikatem limitacji, w ilości przeważnie od 20 do 1000 egzemplarzy; zegarki w limitowanych seriach z najlepszych manufaktur osiągają niekiedy bardzo wysokie ceny i są szczególnie pożądane przez kolekcjonerów.
Linie paryskie – stosowane do określania rozmiaru mechanizmu, 1 linia paryska = 2,256 mm.
Luneta (ang. bezel) – pierścień okalający szkło zegarka i mocowany do koperty; współcześnie jest to często pierścień obrotowy, zawierający rozmaite skale, umożliwiające, w zależności od typu zegarka, np. odczyt drugiej strefy czasowej, prędkości pojazdu itd.
Mechanizm – serce każdego zegarka, urządzenie odmierzające czas na zasadzie zliczania drgań mechanicznych wahadła lub balansu; wyróżniamy następujące rodzaje mechanizmów: kwarcowy, mechaniczny, automatyczny, zasilany baterią słoneczną, o napędzie „hybrydowym”.
Mechanizm „jumping hour” – odczyt godziny możliwy dzięki umieszczeniu na tarczy zegarka dodatkowego okienka, na którym pokazywane są cyfry oznaczające aktualną godzinę; minuty odczytuje się korzystając ze standardowej wskazówki, która okrążając w pełni tarczę powoduje automatyczny przeskok cyfr w okienku godzinowym.
Nikiel – pierwiastek chemiczny; nikiel metaliczny jest srebrzystobiałym połyskującym metalem, trudno korodującym i odpornym na ścieranie. Stosuje się go do tworzenia błyszczących powłok galwanicznych na powierzchni elementów stalowych. Stopy niklu i miedzi (tzw. miedzionikiel) są stosowane do wyrobu monet, sztućców itp. Nikiel jest też dodawany do stopów stali o podwyższonej odporności na korozję. Nikiel bywa też alergenem. W 1994 r. wprowadzono Dyrektywę Unii Europejskiej 94/27/EC, precyzującą warunki, jakie powinny spełniać wyroby ze stopów niklu, które pozostają w bezpośrednim i długotrwałym kontakcie ze skórą. Określono dopuszczalną szybkość uwalniania jonów niklu w wyniku korozji potowej (0,5 Kg/cm2/tydzień). W przypadku wyrobów ze stopów niklu pokrytych powłokami (nikiel jest stosowany m.in. jako podwarstwa dla cienkich warstw złota), szybkość uwalniania niklu nie może przekraczać tej wartości granicznej po trzech latach ekspozycji w syntetycznym pocie. Graniczna wartość szybkości uwalniania niklu została określona w dyrektywie tak, aby wykluczyć wystąpienie reakcji alergicznych u osób uczulonych na nikiel. W tych warunkach mało prawdopodobne jest uczulenie na nikiel, ponieważ następuje to przy działaniu znacznie większych ilości jonów tego metalu. W Dyrektywie podano wykaz produktów, które muszą spełniać jej wymagania – są to kolczyki, naszyjniki, bransolety, obrączki, pierścionki, zegarki na rękę oraz inne elementy. Mimo iż, opierając się na powyższym, ryzyko wystąpienia uczulenia jest bardzo niskie, dla osób ze skłonnościami zaleca się użytkowanie zegarków tytanowych, złotych lub srebrnych.
PVD – (Physical Vapour Deposition) – fizyczne osadzanie z fazy gazowej w wyniku której na materiał, z którego zbudowany jest zegarek, nanoszona jest warstwa powłoki nadająca określony kolor. Z uwagi na sposób nanoszenia par metalu na podłoże, wyróżniamy np. Platerowanie Jonowe (Ion Plating) – IP.
Repetier (ang. repeater) – jest to komplikacja mechanizmu sygnalizująca dźwiękowo aktualny czas (godziny lub kwadranse) w zegarkach mechanicznych.
Regulator – oznacza decentralne usytuowanie wskazówki godzinowej i sekundnika, przy centralnie umieszczonej wskazówce minutowej.
Retrograde (z ang. „poruszający się wstecz") – wskaźnik zawierający wskazówkę, która, poruszając się po wycinku okręgu, po dojściu do końca skali wraca na jej początek.
Ronda – RONDA AG, jeden z największych szwajcarskich producentów kwarcowych mechanizmów zegarkowych, zaopatrujący wytwórców zegarków w gotowe mechanizmy.
Rotomat – praktyczne urządzenie do automatycznego nakręcania zegarka mechanicznego, działające na zasadzie nieustannego wprowadzania w ruch jego mechanizmu; zegarki mechaniczne mają określoną rezerwę chodu, dlatego też nienoszony model najlepiej przechowywać w rotomacie, by zapobiec całkowitemu zatrzymaniu się zegarka. Ponadto zaleca się, aby zegarek mechaniczny nie pozostawał w spoczynku dłużej niż miesiąc, aby zapobiec wysychaniu/zastyganiu substancji smarujących. Dlatego też, jeśli posiadamy kilka zegarków tego rodzaju, pomocnym przy ich wprawianiu w ruch będzie właśnie rotomat.
Shock-resistant (wstrząsoodporny) – zegarek może zostać uznany za odporny na wstrząsy, jeżeli po upadku na twardą powierzchnię z wysokości 1 m nie zatrzyma chodu lub jeżeli dzienne tempo jego chodu nie zmieni się o więcej niż 60 sekund.
Skeleton watch (ang.) – zegarek, w którym, za wyjątkiem pierścienia godzinnego, usunięto większość elementów tarczy, tak, by widoczny był mechanizm zegarka; często w zegarku szkieletowym także dekiel wykonany jest z przezroczystego materiału.
Split - second (ang.) – typ chronografu z podwójną wskazówką stopera, służącą do dokonywania pomiarów międzyczasów. W praktyce, po uruchomieniu stopera obie wskazówki przemieszczają się wokół tarczy razem, jednakże w dowolnym momencie można zatrzymać jedną z nich, nie przerywając biegu drugiej. Po odczytaniu międzyczasu i zwolnieniu, zatrzymana wskazówka dogania tą, która pozostała w ruchu.
Sprężyna napędowa – twarda i elastyczna taśma metalowa gromadząca energię potencjalną poprzez nawinięcie na wałek; sprężyna stanowi siłę napędową przekładni chodu mechanizmu zegarkowego.
Stal 316L – stal chirurgiczna – wysokiej jakości stal stosowana do produkcji niektórych zegarków. Stosowana jest również w medycynie, ze względu na wysoką odporność na korozję.
Suwak logarytmiczny - służy do wykonywania szeregu działań arytmetycznych. Poza mnożeniem i dzieleniem, za pomocą suwaka można np. określać czas, odległość, zużycie paliwa i dokonywać wielu innych obliczeń wykorzystywanych standardowo w nawigacji lotniczej. Zegarek wyposażony w suwak logarytmiczny posiada ruchomy pierścień zewnętrzny ze skalą biegnącą od 10 do 10 („10” może oznaczać 1, 10, 100). Druga podziałka znajduje się na obrzeżu tarczy zegarka. Skala zewnętrzna służy do odczytu mil lub mil na godzinę, stóp lub stóp na minutę, galonów lub galonów na godzinę albo innej wielkości zmieniającej się w funkcji czasu. Nieruchoma podziałka wewnętrzna służy do wskazań czasowych (godzin lub minut).
Swiss made – w odniesieniu do mechanizmu oznacza, że:
- został zmontowany w Szwajcarii;
- został sprawdzony przez producenta w Szwajcarii;
- co najmniej 60% kosztów wyprodukowania komponentów zostało poniesionych w Szwajcarii.
Swiss parts – określenie, którego stosowanie regulowane jest przez prawo szwajcarskie; można je stosować wyłącznie w przypadku mechanizmów zegarkowych spełniających określone kryteria: części mechanizmu powinny być wyprodukowane w Szwajcarii, natomiast jego złożenie może odbywać się poza granicami Szwajcarii. Nazwą tą można sygnować jedynie mechanizmy, nie może pojawiać się na zewnętrznych elementach zegarka, np. na jego tarczy.
Tachymetr (prędkościomierz) – skala pomiaru umieszczona na ramce szkiełka lub na wewnętrznym pierścieniu wokół tarczy; służy do obliczania prędkości w milach lub w kilometrach na godzinę.
Tourbillon (z franc. „trąba powietrzna") – urządzenie mające na celu zwiększenie precyzji chodu zegarka mechanicznego poprzez niwelowanie wpływu grawitacji na regulator balansowy. W zależności od stopnia komplikacji urządzenia, tourbillon dokonuje pełnego obrotu w ciągu 60 sekund, wokół własnej (jednej, a niekiedy kilku) osi. Mechanizm ten stosowany jest w drogich i luksusowych zegarkach. Często mechanizm turbilionu jest celowo eksponowany, pełni on bowiem również rolę wskazówki sekundowej, lecz co istotniejsze, dla podkreślenia wyposażenia zegarka w to prestiżowe urządzenie.
Wieczny kalendarz (Perpetual calendar) – mechanizm kalendarza przystosowujący się automatycznie do zmiennej liczby dni w miesiącu oraz lat przestępnych; zwykle zapewnia prawidłowe, niewymagające korekty wskazania do 28 lutego 2100 roku.
Wodoszczelność zegarków (Water Resistance) – pojęcie oznaczające odporność zegarka na kontakt z wilgocią – wodą, parą wodną itp.
Wskaźnik rezerwy chodu (power reserve indicator) – wskazówka lub okienko pokazujące liczbę godzin pracy zegarka mechanicznego, jaka pozostała do czasu jego zatrzymania.
Wychwyt – element mechanizmu zegarkowego spełniający dwie podstawowe funkcje: kontrolę ruchu przekładni chodu poprzez blokowanie i zwalnianie obrotu koła wychwytowego o stały kąt w jednostce czasu równej jednemu impulsowi – wahnięciu balansowego regulatora chodu; przekazywanie do regulatora chodu energii ze źródła napędu, otrzymanej za pośrednictwem przekładni chodu i w ten sposób podtrzymywanie jego ruchu.
Zawór helowy – zawór znajdujący zastosowanie przede wszystkim u nurków głębinowych, zanurzających się w kapsułach nurkowych lub przebywających na stacjach głębinowych, gdzie – aby ułatwić oddychanie – powietrze jest wzbogacane helem. Hel, nieszkodliwy dla zdrowia gaz obojętny, posiada zdolność przenikania do koperty zegarka (np. przez uszczelki), ale, niestety, nie jest w stanie przez nie uchodzić w odpowiednim tempie na zewnątrz. Jeśli podczas wynurzenia hel zbyt szybko będzie próbował wydostać się z zegarka, może to doprowadzić do jego uszkodzeń (np. eksplozji). Aby dać ujście nadmiernemu ciśnieniu, na kopercie montuje się zawór helowy, który reguluje czas wydostawania się przez niego helu nagromadzonego we wnętrzu zegarka. Zawór może być automatyczny – nie wymagający żadnych manipulacji – lub odkręcany, który należy obsłużyć zgodnie z instrukcją obsługi zegarka. Zaworu zakręcanego nie należy otwierać w wodzie, ani bezpośrednio po wyjściu z wody, kiedy zegarek jest mokry.